تیزهوش کیست؟ تیزهوشی چیست؟

آرزوی بسیاری از والدین است که فرزندی تیزهوش داشته باشند.
هر چند که بسیاری از والدین با قبولی فرزندشان در آزمون هوش یک مدرسه یا گرفتن اولین نمره۲۰ او را تیزهوش می نامند.
اما تیزهوشی در حد استثنایی بودن و در بزرگسالی به نخبه تبدیل شدن، ویژگی است که شاید تنها یک درصد از مردم یک جامعه به آن دسترسی داشته باشند.

تیزهوش یا نخبه چه کسی است؟

برای تعریف واژه تیزهوش یا نخبه اتفاق نظر اندکی وجود دارد.
تیزهوشی به صورت هوش عمومی بالا، استعداد در حوزه تحصیلی خاص و تعامل بین توانایی و خلاقیت بالا تعریف شده است.
کودکان تیزهوش در بسیاری موارد شناخته نمی شوند.

اولین شرط تیزهوشی داشتن بهره هوشی (IQ) بالای ۱۳۰ است.
در کنار بهره هوشی، قدرت خلاقانه، توانایی در استدلال و توانایی و ابتکار را نیز باید لحاظ کرد.

صفات بارز تیزهوشی

• استفاده از خزانه لغات وسیع
  
• مهارت کلامی و به کار بردن جملات کامل
  
• علاقه در مشاهده دقیق و کنجکاوانه
  
• علاقمندی به کتاب
  
• توجه به ساعت ها و تقویم ها در سنین کم
  
• تمرکز روی موضوعاتی خاص
  
• مهارت فوق العاده در نقاشی
  
• توجه و کشف رابطه علت و معلولی
  
• رشد توانایی خواندن در سنین کودکی
  
• توانایی رهبری جمع هم سن و سال
  
• مهارت های حرکتی

شدت این معیارها با توجه به محل زندگی افراد متفاوت است.

فرزانه غریبی، کارشناس ارشد روان شناسی در مقاله ای این ویژگی را برای کودکان تیزهوش و شناسایی آنان برمی شمارد:

1. • نسبت به یادگیری حریص هستند و مفاهیم پیچیده و جزییات را بسرعت جذب می کنند

• •  اعتماد به نفس بالایی دارند

• • دارای روحیه تعاون و همکاری بوده و مسئولیت پذیر هستند

• • انضباط فردی دارند و به ارزش های اخلاقی و معنوی پایبند می باشند

• • قدرت استدلال دارند و دستورهای آمرانه را بدون بازنگری نمی پذیرند 

متأسفانه هر چند تعداد این کودکان که تیزهوش خوانده می شوند زیاد نیست، اما عده ای که می توانند با عنوان تیزهوش خوانده شوند به خاطر وجوه تربیتی و آموزشی نادرست، به صورت تک بعدی پرورش می یابند.

آموزش تیزهوشان از چه سنی؟

معمولاً گفته می شود که کودکان تیزهوش را می توان یک سال زودتر از سن شروع آموزش رسمی یعنی ۶ سالگی آموزش داد.
والدین بسیاری از کودکان تیزهوش ترجیح می دهند، فرزندان خود را در منزل آموزش دهند و او را تنها برای آزمون پایان سال به مدرسه بفرستند.
چون معمولاً کودکان تیزهوش از این آزمون ها سربلند بیرون می آیند تصور بر این است که این شیوه آموزش مناسب است.
اما دکتر عبدالله شفیع آبادی ـ روانشناس ـ به طور قاطع آموزش صرف کودکان نخبه در منزل را مردود اعلام می کند و می گوید:
این شیوه آموزش را به هیچ وجه توصیه نمی کنم و مدرسه یک محیط رسمی برای آموزش است که هر فرد بنا بر توانمندی از امکانات این محیط رسمی استفاده می کند.

افراد تیزهوش برای آموزش به مکان و نظام ویژه ای نیازمند هستند.
معلمان این افراد هم باید به نوعی باهوش و خلاق تر از سایر همکاران خود باشند تا به خاطر سؤالات بچه های تیزهوش مات و مبهوت نمانند.

این روانشناس توصیه می کند:
کودکان تیزهوش باید در جامعه زندگی کنند.
آموزش در بین سایر افراد، شیوه تعامل با دیگران را نیز به او می آموزد.
انتظارات افراد تیزهوش از جامعه بالاست و به همین نسبت جامعه نیز از آنان انتظارات بالایی دارد، اگر در خانه و نزد والدین آموزش ببینند بسیاری از مهارت ها را نمی آموزند.

کودکان تیزهوش و تعامل اجتماعی

متأسفانه مطبوعات و رسانه ها با مصاحبه با نخبگان افراد را بزرگ می کنند و آنها را به عنوان الگو به جامعه معرفی می کنند.
در حالی که این افراد واقعا نخبه نیستند چون دچار رشد نامتوازن شخصیتی شده اند.
بسیاری از دانش آموزان در دبیرستان ها تیزهوش هستند ولی شناسایی آنان دشوار است.
تیزهوشی و نخبه بودن فقط به نمره ۲۰ گرفتن و در فیزیک و شیمی و ریاضی عالی بودن نیست.
یک فرد نخبه باید هوش اجتماعی بالایی هم داشته باشد.
قدرت رهبری، مهارت کلامی، توان استدلال، علاقه به کتاب و سایر منابع اطلاعاتی، توان ارتباط با جمع و تأثیرگذاری بر سایرین در بسیاری از تیزهوشان وجود دارد.
اما متأسفانه در خیلی از خانواده ها، پدر و مادرها به این ویژگی ها توجه نمی کنند و با تأکید بر نمره، کودکان و نوجوانانشان را تک بعدی تربیت می کنند.

با کودک تیزهوش خود چه کنیم؟

هر چند معمولا هوش کودکان و نوجوانان با میزان موفقیت آنان در آزمون های هوش سنجیده می شود.
از این رو بسیاری از کودکان تیزهوش از هم سن و سالانشان جدا می شوند.
اما برحسب تجربه روانشناسان، این جداسازی، رشد سایر توانمندی های کودکان و نوجوانان تیزهوش را کند می کند.

از این رو حضور در جمع و اجازه اظهار نظر می تواند کودکان و نوجوانان تیزهوش را علاوه بر رشد بهره هوشی منجر به رشد هوش هیجانی کند.

به این منظور معمولا توصیه می شود:

تیزهوشان را دچار غرور کاذب نکنید:

تحمل شکست از این رو برای تیزهوشان مشکل است که به خاطر هوش و موفقیتشان همواره تحسین شده اند.
این امر آنان را دچار غرور کاذب می کند.
غروری که مانع ارتباط دوستانشان با سایر هم سن و سالانشان می شود، ادامه این روند آنان را منزوی خواهد کرد.

از پاسخ به سوالات او طفره نروید:

کودکان و نوجوانان تیزهوش سؤالات متفاوتی می پرسند، سؤالاتی که بسیاری موارد از سن شان فراتر است.
به جای اینکه با بی حوصلگی آنان را از سر باز کنید، در پی پاسخ قانع کننده به آنان باشید.
در مدارس نیز معلمان باید مراقب باشند تا با پاسخ های سرسری افکار این گونه کودکان را از مسیر درست منحرف نکنند.
این کودکان و نوجوانان معمولا به زیاده پرسی متهم می شوند، در حالی که این امر خصیصه اصلی تیزهوشی آنان است.

سعی نکنید هر طور شده از کودکان و نوجوانانتان، تیزهوش بسازید:

در پی پرورش استعدادهای طبیعی او باشید.
مهم این نیست که فرزندان ما تیزهوش باشند بلکه باید استعدادهای آنان متأثر از عوامل محیطی و امکاناتی که برایشان فراهم می کنیم، شکوفا شود.

از طریق این شماره ها با مشاوران با تجربه “الو سلام مشاور” در این زمینه تماس بگیرید.